مارئي هڪ ڪردار هڪ حقيقت
23102009سيد ڏنل شاهه راز
پهنوارن پاٻوهيو ، وريا واهوندا
سارام سيڻ سيد چئي ، گاڏيلُيون گُندا
ڀٽن ڀر هوندا ، ڀنگا ڀڙ ڀتارن جا ! شاهه
سارام سيڻ سيد چئي ، گاڏيلُيون گُندا
ڀٽن ڀر هوندا ، ڀنگا ڀڙ ڀتارن جا ! شاهه
ساڻيهه ۾ سانوڻ جو سايو آهي، وڏڦڙي وسي وسي ويساندي ڏني آهي ، ڇاڇرو ، مٺي ، ڀالوا ۽ ڀوڏيسر ڀڄاءَ ڪارونجھر تان ٿي ڪڇ ڀُڄ ڏانهن هليو ويو آهي. اُٺي جي ٿڌڙي هير اُلهندي کان اچي پئي ، هرا جي هن تازي جھوٽي کي “واهوندو وريو آهي” چوندا آهن . ڪارونجھر جي ڪور تان مور اُڏامي ڀوڏيسر جي تلاءُ تا پاڻي پيو پيئي ،هڪ ٻڪراڙ ڀٽ تي ويهي بانسري پيو وڄائي ، ڀٽ تي سندس چاپايو مال پيو چري ، ڦوڳن ڦوڳي جھلي آهي ، روهيڙن رتا گل ٿر تي انڊلٺي رنگن جي ورکا لاهيو ويٺا آهن. پُسي ۽ پيرون پنهنجي وطن ۾ رنگبرنگي ڏاکاءُ ڏين ٿا. وهين ، بڙن ، ڳيرن ۽ ٻاٻيهن کٻڙن ۽ ڄارين ۾ پنهنجون پينگھون ٻڌيون آهن. لنب ڌرتيءَ تي سبز مخملي ميناڪاريءَ جو فرش وڇائي ڇڏيو آهي . ٻاٻيها ۽ تاڙا جھر جھنگ ۽ وانگين کي واڌايون پيا ڏين . ڪنڊين جي ڪڻڪن ۽ ڇيرن جي ڇڻڪار تي فطرت رقص ڪري رهي آهي . انهي خوبصورت منظر جو تصور مارئي عمر جي ڪوٽ ۾ آڻي ٿي . مارئي جنهن جي پنهنجي مٽيءَ سان بي انتها محبت هئي ، سندس زندگي حب الوطني جي چٽي تصوير ۽ وطن پرستيءَ جو آئينو ۽ اُهڃاڻ آهي . مارئي جھڙو امر ڪردار دنيا ۾ ملڻ نه رڳو مشڪل پر ناممڪن پڻ آهي . مارئي جنهنن عمر جي عاليشان بنگلن جي ڀيٽ ۾ ٿر جي ڪکائن ڀونگن کي ترجيح ڏني ! جنهن پلنگن ۽ پٿراڻين جي ڀيت ۾ واريءَ جي وڇاڻي کي ترجيح ڏني ! جنهن ست رڇن طعامن جي ڀيٽ ۾ ڏونرن ۽ ڏُٿ کي ترجيح ڏني ! جنهن بخمل ۽ بافتن جي ڀيٽ ۾ جھنگ جي ولين کي ترجيح ڏني .
ورسي وطن ڄايون ، صحرا سَرجن
گولاڙا ۽ گگريون ، اوڇڻ اناڻن
ويڙهيا گھمن وليئين ، جھانگي منجھه جھنگن
مونکي ماروئڙن . سُڃ ڳڻائي سيج ۾مارئي جو حب الوطنيءَ جو اهم اصول ۽ انمول خزانو آهي . هي حب الوطنيءَ جو اڻ کٽ سرچشمو آهي
ٿرڄائي مارئي جو ڪردار هڪ اهڙو روشن چراغ آهي جنهن جي نوراني روشني ذريعي هڪ گمراهه انسان ۽ انجو ڀٽڪيل روح اونڌاين ۽ تاريڪ راهن ماجھان نهايت ڪاميابيءَ ۽ ڪامرانيءَ سان مٽيءَ جي مُٺ کي منعى بخشي ٿو ۽ سرکي جھڪاءِ مٽي ماءُ جي مقدس قدمن کي چمي ، دل جي ڪنهن پراسرار گوشي ۾ ڌرتيءَ جو ڌنڌلو عڪس پسي ، پنهنجو پاڻ کان پڇي ٿو ، “الءَ ڇو متي ۽ ماءُ محترم ۽ مقدس آهن” . ڇا مٽي انهي ڪري مقدس آهي جو ماءُ کان پوءَ مٽي ئي پنهنجي جيءَ ۾ هميشه لاءِ جاءِ ڏي ٿي. پوءِ ڇو ڪي بي واها ۽ وحشي انسان پنهنجي مٽي ۽ ماڳ ڇڏي ٻئي هنڌ هليا ويندا آهن. پيٽ جي بک اُجھاءِ ۽ رنگ جي اڳڙي حاصل ڪري ويهي رهندا آهن ته کين وري وطن يادئي نه ايندو آهي مگر هن ٿرياڻيءَ اهڙن احمقن ۽ غدارن کي صاف لفظن ۾ چيائين ته ،
گولاڙا ۽ گگريون ، اوڇڻ اناڻن
ويڙهيا گھمن وليئين ، جھانگي منجھه جھنگن
مونکي ماروئڙن . سُڃ ڳڻائي سيج ۾مارئي جو حب الوطنيءَ جو اهم اصول ۽ انمول خزانو آهي . هي حب الوطنيءَ جو اڻ کٽ سرچشمو آهي
ٿرڄائي مارئي جو ڪردار هڪ اهڙو روشن چراغ آهي جنهن جي نوراني روشني ذريعي هڪ گمراهه انسان ۽ انجو ڀٽڪيل روح اونڌاين ۽ تاريڪ راهن ماجھان نهايت ڪاميابيءَ ۽ ڪامرانيءَ سان مٽيءَ جي مُٺ کي منعى بخشي ٿو ۽ سرکي جھڪاءِ مٽي ماءُ جي مقدس قدمن کي چمي ، دل جي ڪنهن پراسرار گوشي ۾ ڌرتيءَ جو ڌنڌلو عڪس پسي ، پنهنجو پاڻ کان پڇي ٿو ، “الءَ ڇو متي ۽ ماءُ محترم ۽ مقدس آهن” . ڇا مٽي انهي ڪري مقدس آهي جو ماءُ کان پوءَ مٽي ئي پنهنجي جيءَ ۾ هميشه لاءِ جاءِ ڏي ٿي. پوءِ ڇو ڪي بي واها ۽ وحشي انسان پنهنجي مٽي ۽ ماڳ ڇڏي ٻئي هنڌ هليا ويندا آهن. پيٽ جي بک اُجھاءِ ۽ رنگ جي اڳڙي حاصل ڪري ويهي رهندا آهن ته کين وري وطن يادئي نه ايندو آهي مگر هن ٿرياڻيءَ اهڙن احمقن ۽ غدارن کي صاف لفظن ۾ چيائين ته ،
ڇلي ڇڏ م َ ڇپرين ، ڏلي ڇڏ م َ ڏيهه
پسي وڻ وطن جا ، وڙڪيو اچي ويهه
سڄڻ ۽ ساڻيهه ڪنهن اڻاسيءَ وسري
دنيا جي هن عظيم ، عجيب ۽ خوبصورت خطي ٿي کي اها سعادت حاصل آهي جو مارئي جهڙي پاڪ دامن عورت هتي پيدا ٿي. جنهن لوڀ ۽ لالچ تي هرکڻ بجاءِ ٿر جي لوئي جي لڄ سلامت رکي ، جنهن پٽ راڻي ٿي عمر سومري کي ور ڪرڻ بجاءِ “کٿروئي خوب ۽ ميرو ئي محبوب ” جي هام هنئي ! جنهن سونهن ، سچ ۽ سُڳنڌ کي ٽڪو به لڳڻ ڪونه ڏنو.جنهن سنڌ جو غيرت جي حوالي سان دنيا ۾ مان مٿانهون ڪيو. جنهن ٿر واسين کي مان ۽ مرتبو بخشيو ، عزت ، نفس ۽ وقار قائم رکيو. جنهن خودداري ۽ ضمير کي زندهه رکي ٿر واسين بلڪه سنڌ واسين جو اقوام عالم ۾ ڳاٽ اوچو ڪيو .
دنيا ۾ ڪير هئي ۽ اڃان به ڪير آهي جنهن بادشاهت کي ٿڏي مارئي وانگي وطن لاءِ واجھايو هجي !؟ هن عظيم عورت جي هانءُ ۾ ايتري حب الوطني ۽ همت هئي جو ظالم جي زور ۽ زبردستي، ظلم و تشدد کي للڪاريندي رهي پر پنهوارن جي پچار ڪونه ڇڏيائين
جي لوڻ سگي لاهين ، چيري چيري چم
مون ڪر اڳي نه ڪيو ، اهڙو ڪوجھو ڪم
جان جان دعوى دم ، تان تان پريت پنهوارن سين
اسان غداريءَ جا به ليڪا لتاڙي، بين القوامي غدارن جي لسٽ ۾ نانءُ لکائي چڪا آهيون. اسان وطن جي حب جي دعوى ۾ دنيا کي مان ڏيئي چڪا آهيون . اسان حب الوطنيءَ جا ليبل لڳائي ديس جي ديوار جي تر جي سر ڪڍون ٿا پوءِ به اسانکي ڪجھه ڪونه چيو وڃي ٿو ۽ اسانکي ان غداريءَ جي عيوض خان صاحب ، خان بهادر۽ هزهئينس جهڙن لقبن سان نوازيو وڃي ٿو . اسان مارئي جا وارث سڏائي مارئي جي مٽيءَ کي ڀڳڙن مٺ نيلام ڪريون ٿا ! اسان هر چمڪندڙ شيءَ تي وڪامندي دير ئي نٿا ڪريون! اسان ڌرتي ماتا کي سري عام نيلام ڪندي فخر محسوس ڪريون ٿا! اسان غيرت جي گود ۾ غوش نشين ٿي مٽي ماءُ کان منهن مٽي ساڻيهه جي سودي تي صحيحون ڪريون ٿا! اهڙن ديس جي دلالن ۽ مٽيءَ جي منافقن لاءِ مائي هينئن چئي ويئي آهي
هي منهن ڏيئي ٻن ، تون وه کائي نه مرين
تان جي ملير ڄايون ، تسين سنڱ ڪن
تون ڪيئن منجھان تن ، پاڻ ڪوٺائين مارئي
مارئي جتي حب الوطنيءَ جو اعلى اهڃاڻ آهي اتي ديس جي خوشحالي ۽ داخلي قاعدن ۽ قانون بابت به سندس هڪ منفرد Concept آهي ، جيڪو هڪ اعلى آدرش رکندڙ وطن پرست جو هوندو آهي . مارئي هڪ اهڙو خوشحال ۽ آزاد وطن چاهي ٿي جنهن ۾ آجپو ۽ آزادي هجي. اهڙو وطن جيڪو هر ڏاڍ ۽ ڏمر ، ظلم ۽ جبر کان پاڪ هجي ، جتي عزت نفس سلامت هجي ، حاڪم رعيت تي رُعب بجاءِ انهن کي پنهنجو اولاد سمجھي.
هوءَ اهڙي وطن ۾ رهڻ بجاءِ وطن ڇڏڻ کي ترجيح ڏي ٿي ، جنهن ۾ چوڪيدار چور ٿي وڃي! دوستيءَ جي دعويدار دوکا ڏين ۽ حاڪم رعيت جا حق ڀڃين ! اهڙي عمل کي مارئي هڪ ڀوائتو تصور سمجھي ٿي ڇاڪاڻ ته “جهان نهين چينا، وهان نهين رهنا”
پنهنجي “ماتر ڀومي” لاءِ ته مارئي رات ڏينهن رُني پر حاڪم جوحوس ۽ ڏهڪاءُ ڏسي مارئي هينئن به چيو ،
“ ج سي لوڙائو ٿيا، جنين سندي دير
ته ماروئڙا فقير، رهي رهندا ڪيترو”يا
“ج سي لوڙائو ٿيا، جنين ڀر رهن
ته ماروئڙا ٿرن ، رهي رهندا ڪيترو”ڏسو مارئي جي وطن دوستيءَ جو اعلى مثال: عمر جي ڪوٽ ۾ آهو وهم وڪوڙي وڃيس ٿوته ساڻيهه جي سرتين ڪٿي اهو نه سوچيو هجي ته مارئي مال تي هرکي، ملير کي وساري عمر سان شادي ڪري راڻي ٿي ويهي رهي ، ٻين لفظن ۾ ايئن کڻي چئجي ته ، سرتيون ڪٿي اهو نه سمجھن ته مارئي لالچ ۾اچي وطن سان غداري ڪري ساڻيهه جو سودو ڪري ڇڏيو هوندائين، ساڻيهه واسين جي سچائي ۽ سيل کي ٽڪو ڏنو هوندائين ، تنهن ڪري مونسان منهنجيون ماروئڙيون ناراض هونديون ، وري به پنهنجي دل کي دلاسو ڏي ٿي ته:
پسي وڻ وطن جا ، وڙڪيو اچي ويهه
سڄڻ ۽ ساڻيهه ڪنهن اڻاسيءَ وسري
دنيا جي هن عظيم ، عجيب ۽ خوبصورت خطي ٿي کي اها سعادت حاصل آهي جو مارئي جهڙي پاڪ دامن عورت هتي پيدا ٿي. جنهن لوڀ ۽ لالچ تي هرکڻ بجاءِ ٿر جي لوئي جي لڄ سلامت رکي ، جنهن پٽ راڻي ٿي عمر سومري کي ور ڪرڻ بجاءِ “کٿروئي خوب ۽ ميرو ئي محبوب ” جي هام هنئي ! جنهن سونهن ، سچ ۽ سُڳنڌ کي ٽڪو به لڳڻ ڪونه ڏنو.جنهن سنڌ جو غيرت جي حوالي سان دنيا ۾ مان مٿانهون ڪيو. جنهن ٿر واسين کي مان ۽ مرتبو بخشيو ، عزت ، نفس ۽ وقار قائم رکيو. جنهن خودداري ۽ ضمير کي زندهه رکي ٿر واسين بلڪه سنڌ واسين جو اقوام عالم ۾ ڳاٽ اوچو ڪيو .
دنيا ۾ ڪير هئي ۽ اڃان به ڪير آهي جنهن بادشاهت کي ٿڏي مارئي وانگي وطن لاءِ واجھايو هجي !؟ هن عظيم عورت جي هانءُ ۾ ايتري حب الوطني ۽ همت هئي جو ظالم جي زور ۽ زبردستي، ظلم و تشدد کي للڪاريندي رهي پر پنهوارن جي پچار ڪونه ڇڏيائين
جي لوڻ سگي لاهين ، چيري چيري چم
مون ڪر اڳي نه ڪيو ، اهڙو ڪوجھو ڪم
جان جان دعوى دم ، تان تان پريت پنهوارن سين
اسان غداريءَ جا به ليڪا لتاڙي، بين القوامي غدارن جي لسٽ ۾ نانءُ لکائي چڪا آهيون. اسان وطن جي حب جي دعوى ۾ دنيا کي مان ڏيئي چڪا آهيون . اسان حب الوطنيءَ جا ليبل لڳائي ديس جي ديوار جي تر جي سر ڪڍون ٿا پوءِ به اسانکي ڪجھه ڪونه چيو وڃي ٿو ۽ اسانکي ان غداريءَ جي عيوض خان صاحب ، خان بهادر۽ هزهئينس جهڙن لقبن سان نوازيو وڃي ٿو . اسان مارئي جا وارث سڏائي مارئي جي مٽيءَ کي ڀڳڙن مٺ نيلام ڪريون ٿا ! اسان هر چمڪندڙ شيءَ تي وڪامندي دير ئي نٿا ڪريون! اسان ڌرتي ماتا کي سري عام نيلام ڪندي فخر محسوس ڪريون ٿا! اسان غيرت جي گود ۾ غوش نشين ٿي مٽي ماءُ کان منهن مٽي ساڻيهه جي سودي تي صحيحون ڪريون ٿا! اهڙن ديس جي دلالن ۽ مٽيءَ جي منافقن لاءِ مائي هينئن چئي ويئي آهي
هي منهن ڏيئي ٻن ، تون وه کائي نه مرين
تان جي ملير ڄايون ، تسين سنڱ ڪن
تون ڪيئن منجھان تن ، پاڻ ڪوٺائين مارئي
مارئي جتي حب الوطنيءَ جو اعلى اهڃاڻ آهي اتي ديس جي خوشحالي ۽ داخلي قاعدن ۽ قانون بابت به سندس هڪ منفرد Concept آهي ، جيڪو هڪ اعلى آدرش رکندڙ وطن پرست جو هوندو آهي . مارئي هڪ اهڙو خوشحال ۽ آزاد وطن چاهي ٿي جنهن ۾ آجپو ۽ آزادي هجي. اهڙو وطن جيڪو هر ڏاڍ ۽ ڏمر ، ظلم ۽ جبر کان پاڪ هجي ، جتي عزت نفس سلامت هجي ، حاڪم رعيت تي رُعب بجاءِ انهن کي پنهنجو اولاد سمجھي.
هوءَ اهڙي وطن ۾ رهڻ بجاءِ وطن ڇڏڻ کي ترجيح ڏي ٿي ، جنهن ۾ چوڪيدار چور ٿي وڃي! دوستيءَ جي دعويدار دوکا ڏين ۽ حاڪم رعيت جا حق ڀڃين ! اهڙي عمل کي مارئي هڪ ڀوائتو تصور سمجھي ٿي ڇاڪاڻ ته “جهان نهين چينا، وهان نهين رهنا”
پنهنجي “ماتر ڀومي” لاءِ ته مارئي رات ڏينهن رُني پر حاڪم جوحوس ۽ ڏهڪاءُ ڏسي مارئي هينئن به چيو ،
“ ج سي لوڙائو ٿيا، جنين سندي دير
ته ماروئڙا فقير، رهي رهندا ڪيترو”يا
“ج سي لوڙائو ٿيا، جنين ڀر رهن
ته ماروئڙا ٿرن ، رهي رهندا ڪيترو”ڏسو مارئي جي وطن دوستيءَ جو اعلى مثال: عمر جي ڪوٽ ۾ آهو وهم وڪوڙي وڃيس ٿوته ساڻيهه جي سرتين ڪٿي اهو نه سوچيو هجي ته مارئي مال تي هرکي، ملير کي وساري عمر سان شادي ڪري راڻي ٿي ويهي رهي ، ٻين لفظن ۾ ايئن کڻي چئجي ته ، سرتيون ڪٿي اهو نه سمجھن ته مارئي لالچ ۾اچي وطن سان غداري ڪري ساڻيهه جو سودو ڪري ڇڏيو هوندائين، ساڻيهه واسين جي سچائي ۽ سيل کي ٽڪو ڏنو هوندائين ، تنهن ڪري مونسان منهنجيون ماروئڙيون ناراض هونديون ، وري به پنهنجي دل کي دلاسو ڏي ٿي ته:
“مونسين مروئڙيون ، ڪهڙي ريت رُسنديون
چوٽيءَ ۾ چيڙ پيو ، پئم رت ڄيون
نيڻين ننڊ وه ٿي ، ساري ساڏوهيون
هتي جي هيون ، ته سڌ پين سيل جي ”
مارئي جي جدوجهد ڪوڙ جي ڪوٽ کي ڪيرائڻ هئي
تاريخ جي تاتارين هميشه دل وارن جي ديس تي دٻدٻي ۽ دهشت سان حاوي ٿي حڪومت ڪئي آهي. ملڪ جي ماڻهن جي مرضيءَ خلاف ڪيئي عمر سومرا مسڪين ماروئڙن کي ڏيهه کان ڏور ڪري نه رڳو ڪوٽن ۽ ڪلفن ۾ قيد ڪن ٿا پر مارئي جي ملڪ جي ماروئڙن جي نڙيءَ تي ننهن ۽ پيٽ تي لت ڏيئي هڙئي حق هڙپ ڪن ٿا. جڏهن وقت جا واسينگ ڏيهه واسين کي ڏنگين ٿا مارئي جي من جا مور ڪارونجھر جي ڪور تي ويهي ڀوڏيسر ۽ ڀالوا جي ڀون بابت لطيف جي لفظن ۾ سا سٽ ساري ٿو جيڪا ڪڏهن مارئي عمر جي اچڻ کان اڳ۾ چئي هئي.
چوٽيءَ ۾ چيڙ پيو ، پئم رت ڄيون
نيڻين ننڊ وه ٿي ، ساري ساڏوهيون
هتي جي هيون ، ته سڌ پين سيل جي ”
مارئي جي جدوجهد ڪوڙ جي ڪوٽ کي ڪيرائڻ هئي
تاريخ جي تاتارين هميشه دل وارن جي ديس تي دٻدٻي ۽ دهشت سان حاوي ٿي حڪومت ڪئي آهي. ملڪ جي ماڻهن جي مرضيءَ خلاف ڪيئي عمر سومرا مسڪين ماروئڙن کي ڏيهه کان ڏور ڪري نه رڳو ڪوٽن ۽ ڪلفن ۾ قيد ڪن ٿا پر مارئي جي ملڪ جي ماروئڙن جي نڙيءَ تي ننهن ۽ پيٽ تي لت ڏيئي هڙئي حق هڙپ ڪن ٿا. جڏهن وقت جا واسينگ ڏيهه واسين کي ڏنگين ٿا مارئي جي من جا مور ڪارونجھر جي ڪور تي ويهي ڀوڏيسر ۽ ڀالوا جي ڀون بابت لطيف جي لفظن ۾ سا سٽ ساري ٿو جيڪا ڪڏهن مارئي عمر جي اچڻ کان اڳ۾ چئي هئي.
جڪين جھل نڪين پلن ، نڪين رائر ڏيهه ۾
آڻيو وجھن آهرين ، روڙيو رتا گل
مارو پاڻ املهه ، ملير ته مرڪڻون
آڻيو وجھن آهرين ، روڙيو رتا گل
مارو پاڻ املهه ، ملير ته مرڪڻون
هن وطن پرست عظيم عورت حد کان مٿي بيحد جي ميدان ۾ وطن ۽ وطن واسين سان محبت جا اعلى اقرار ڪيا آهن. دنيا جي وڏن فلاسافرن کي پوئتي ڇڏي زمان ۽ مڪان جون حدون اورانگھي چئي ڏنائين.
“الست برتلم” جڏهن ڪن پيوم
“قالونلى قلب سين” تڏهن تت چيوم
تڏهن وير ڪيوم ، وچن ويڙهيچن سين
مارئي پنهنجو اول ۽ آخر ، ايمان ۽ عقيدو ، ڪعبو ۽ قبلو ، جيئڻ ۽ مرڻ ، ملڪ ۽ ملڪ جي ماڻهن جي محبت جي مالها ۾ پورو پروئي ڇڏيائين. عقل ۽ علم کان اڳتي عشق جي انتها ۾ پهچي ماروئڙن جي محبت ۽ نينهن جي نشي ۾ جھانگين سان جڙن جون ڳالهيون ڪيون اٿن . جو دنيا جو هر نظريو جيڪو حب الوطنيءَ بابت آهي سپ مارئي جي نظريي جي ڀيٽ ۾ نيچ محسوس ٿئي ٿو. عمر جا آرڊر ۽ امر ، حڪم ۽ حيلا هن محڪوم ، لاچار، هيڻي ۽ بيوس جي اڳيان بيڪار ثابت ٿين ٿا.جڏهن هوءَ ماروئڙن سان محبت جو انوکو مثال ڏي ٿي:
“قالونلى قلب سين” تڏهن تت چيوم
تڏهن وير ڪيوم ، وچن ويڙهيچن سين
مارئي پنهنجو اول ۽ آخر ، ايمان ۽ عقيدو ، ڪعبو ۽ قبلو ، جيئڻ ۽ مرڻ ، ملڪ ۽ ملڪ جي ماڻهن جي محبت جي مالها ۾ پورو پروئي ڇڏيائين. عقل ۽ علم کان اڳتي عشق جي انتها ۾ پهچي ماروئڙن جي محبت ۽ نينهن جي نشي ۾ جھانگين سان جڙن جون ڳالهيون ڪيون اٿن . جو دنيا جو هر نظريو جيڪو حب الوطنيءَ بابت آهي سپ مارئي جي نظريي جي ڀيٽ ۾ نيچ محسوس ٿئي ٿو. عمر جا آرڊر ۽ امر ، حڪم ۽ حيلا هن محڪوم ، لاچار، هيڻي ۽ بيوس جي اڳيان بيڪار ثابت ٿين ٿا.جڏهن هوءَ ماروئڙن سان محبت جو انوکو مثال ڏي ٿي:
آئون ڪيئن ڇڏيان سومرا، تن پنهوارن پچار
جڙ جنين جي جان ۾، لڳي ري4 لوهار
ميکون محبت سنديون ، هينئڙي منجھه هزار
پکا ۽ پنهوار، ڏٺي مون ڏينهن ٿيا
جڙ جنين جي جان ۾، لڳي ري4 لوهار
ميکون محبت سنديون ، هينئڙي منجھه هزار
پکا ۽ پنهوار، ڏٺي مون ڏينهن ٿيا
جڏهن هن جڏيءَکي ديس کان دوريءَ جو احساس انتها تائين ستائي ٿو تڏهن ڏکن جا ڏينڀوڏنگين ٿا ۽ نااميديءَ جا نانگ عمر جي آرڊر تي هن ڦريل کي ڦوڪين ٿا، تڏهن هن جي دُکي دل کي پنهوارن نه پسن جي پڪ ٿئي ٿي ، ته شايد، هاڻ مئي کانپوءِ ئي وطن وڃان ۽ پوءِ مارئي وطن دوستيءَ ۽ مٽيءَ سان محبت جو هڪ اهڙو سنيهو سڻائي ٿي جنهن جي سڳنڌ روح پاتال تائين محسوس ٿئي ٿي.
حب الوطنيءَ جي اهڙي حقيقت دنيا جي تارخ ۾ ڪونه ٿي ملي. مارئي جون جڏهن جيئري وطن ورڻ جون آسون ۽ اميدون الوپ ٿيندي محسوس ٿين ٿيون تڏهن هن بيوس ۽ لاچار موت کي منعى ڏيڻ خاطر مرڻ پڄاڻان به وطن ورڻ جو خيال دل ۾ هري ٿو.
وطن جي ولين ۽ وڻن جو واس، ساڻيهه جي سڳنڌ ۽ اباڻن جي اُڪنڊ، مٽيءَ جي مهڪ ۽ ماروئڙن جي ڇڪ من اندر ماتام مچائي ٿي. پڇاڙي تائين مارئي جي اها خواهش رهي ٿي ۽ ان جي هوءَ اظهار به ڪري ٿي. اي عمر سومرا ! جيڪڏهن تنهنجي هن ڪوٽ ، هن قيد خاني م منهنجو موت واقع ٿئي ته منهنجو جسم خاڪي ٿر پڄائجان ته جيئن منهنجي قبر پنهنجي ماروئڙن ۽ پنهوارن سان گڏ ٿئي ته هن مصيبت جي ماريل کي معراج نصيب ٿيو.
حب الوطنيءَ جي اهڙي حقيقت دنيا جي تارخ ۾ ڪونه ٿي ملي. مارئي جون جڏهن جيئري وطن ورڻ جون آسون ۽ اميدون الوپ ٿيندي محسوس ٿين ٿيون تڏهن هن بيوس ۽ لاچار موت کي منعى ڏيڻ خاطر مرڻ پڄاڻان به وطن ورڻ جو خيال دل ۾ هري ٿو.
وطن جي ولين ۽ وڻن جو واس، ساڻيهه جي سڳنڌ ۽ اباڻن جي اُڪنڊ، مٽيءَ جي مهڪ ۽ ماروئڙن جي ڇڪ من اندر ماتام مچائي ٿي. پڇاڙي تائين مارئي جي اها خواهش رهي ٿي ۽ ان جي هوءَ اظهار به ڪري ٿي. اي عمر سومرا ! جيڪڏهن تنهنجي هن ڪوٽ ، هن قيد خاني م منهنجو موت واقع ٿئي ته منهنجو جسم خاڪي ٿر پڄائجان ته جيئن منهنجي قبر پنهنجي ماروئڙن ۽ پنهوارن سان گڏ ٿئي ته هن مصيبت جي ماريل کي معراج نصيب ٿيو.
واجھاءَ وطن کي ، جي آئون هت مياس
ته گو منهنجي سومرا ، ڪج پنهوارن پاس
ڏج ڏاڏاڻي ڏيهه ، منجھان ولڻين واس
ميائي جيس، جي وڃي مِڙهه ملير ڏي
ته گو منهنجي سومرا ، ڪج پنهوارن پاس
ڏج ڏاڏاڻي ڏيهه ، منجھان ولڻين واس
ميائي جيس، جي وڃي مِڙهه ملير ڏي
سائين جي ايم سيد پنهنجي هڪ ڪتاب ۾ ڀٽو جي عروج واري دور ۾ لکيو هو ته جستائين ڀٽو صاحب بيغرت ٿي، اقتداري حوس خاطر سنڌي مفادن کي نقصان پهچائي سندن حڪم قبول ڪندو ايندو، ان وقت تائين هو کيس ڪرسيءَ تي سلامت رکندا ايندا. پر جهڙيءَ طرح هنن کهڙي صاحب کان ون يونٽ ڪرائي ٻن مهينن کان پوءِ هن کي وزارت اعليٰ تان هٽائي ڇڏيو، اهڙي طرح ساڳي حالت ڀٽي سان به ڪندا. ان حالت ۾ هو نه پاڻ بچائي سگهندو ۽ نه پاڪستان کي.ان ساڳي شخص پاڪستان (پنجاب) جي ڀلائي لاءِ ڇا ڇا نه ڪيو پر ڪم لهڻ کان پوءِ رات جي اونداهيءَ ۾ سندس لاش سنڌ جي حوالي ڪيو ويو. تاريخ جي بدقسمتي بس اتي ختم ڪانه ٿي ٿئي. ان جي وارثن وري هن جي قاتلن کي ظاهر ڪرڻ بجاءِ انهن جي ئي ڳٺ جوڙ سان حڪومت هٿ ڪئي. تڏهن ياد اچن ٿا مغل حڪمران جن جي اقتدار جي حوس به بي حساب هئي. هر حڪمران جي تخت تي ويهڻ جي شروعات سڀ کان اڳ پنهنجي پيءُ، ڀاءَ يا ڪنهن مائٽ جي قتل يا قيد سان ٿيندي هئي. نهرو هڪ هنڌ لکيو آهي ته اقتدار جي حد کان وڌيڪ حوس ڪنهن انسان کي ايترو نيچو نوائي ٿي جو ان جي اڳيان سڀ آدرش ادنيٰ ۽ اقتدار اعليٰ بنجي وڃن ٿا.
